Dr. J.C. de Moor-Tegen en voor de waarheid (Synode Assen 1926)

Rede, uitgesproken ter inleiding op het gebed voor de Generale Synode te Assen, op maandag 25 januari 1926, des avonds 7 uur in de kerk aan de Molenstraat aldaard, door Dr. J.C. de Moor, Dienaar des Woords te Utrecht. 
Deze synode is bekend geworden vanwege de veroordeling van Dr. Geelkerken over het spreken van de slang in het Parijdijs. Had dat reptiel, zo twistten de gelovigen, nu wel of juist niet 'zintuiglijk waarneembaar' gesproken tegen Eva. Baerends: Die twee woorden 'zintuiglijk' en 'waarneembaar' vonden ze toen heel belangrijk.

Ernstig beklimt de gevierde Utrechtse predikant Dr. J.C. de Moor (47) de kansel van de ouderwetse Molenstraatkerk in Assen. Als praeses van de vorige synode zal hij de bidstond leiden, die voorafgaat aan de ‘buitengewone’ aan de kwestie-Geelkerken gewijde kerkvergadering. Zijn dokter had hem afgeraden naar Assen te gaan, maar 't zal wel wat meevallen, denkt de predikant.

Hij laat zingen psalm 119:3: ‘Och, schonkt gij mij de hulp van Uwen Geest’. Men kan het suizen der gaslampen horen, wanneer Dr. De Moor spreekt over wat voorafgegaan is aan deze synode:

Wij moeten met schaamte bekennen, dat reeds de manier, waarop in het aanhangige proces velen zijn opgetreden, allerminst is geschikt geweest om den eerbied voor Gods openbaring te versterken. Dat de wereld zoo gruwelijk heeft gespot b.v. met de paradijsgeschiedenis, blijft weliswaar voor haar rekening, maar het is niet te ontkennen, dat dezerzijds daartoe aanleiding te over is gegeven...
Sinds 1892 is er wel menigmaal allerlei moeite geweest, doch nimmer stegen de wateren van wereldzin, hartstocht en onderlinge vijandschap zoo hoog als thans, en werd de Kerk van Christus zoo zeer tot een aanfluiting.

Over de zaak zelf merkt de gevierde Utrechtse kanselredenaar o.a. op:

De Gereformeerde Kerken bezitten in haar belijdenis en de verdediging, welke deze tegen de dwaalleer bevat, een allerkostelijksten schat. Zij zullen echter voortdurend er op bedacht moeten zijn, dit bezit te verdedigen en zich immer moeten inspannen om de leugens te ontmaskeren. Daarbij mogen zij ten slotte niemand en niets ontzien...

De synodevergaderingen beginnen. De mannenbroeders komen bijeen in de Zuidersingelkerk, een kloek stuk gereformeerde architectuur in het hartje van het Drentse brinkstadje.

Intensief neemt Dr. De Moor aan de besprekingen in een belangrijke commissie deel. Tot 1 uur 's nachts zit hij dinsdag aan de stukken te werken. Om vijf uur staat hij woensdag 27 januari alweer op. Hij logeert, zoals alle synodeleden, bij een gastvrij gereformeerd gezin in Assen. Samen met Prof. Dr. H.H. Kuyper en de Vlaardingse Ds. H.J. Heida wandelt hij de tweede synodedag om vier uur naar z'n logiesadres aan de Torenlaan. Onderweg voelt hij zich onwel worden. Tijdens het theedrinken wordt het duidelijk dat hij iets ernstigs heeft. Men brengt hem naar bed. De dokter constateert een beroerte. Nog vóór middernacht overlijdt de gevierde predikant. Verscheidene synodeleden kunnen hun tranen niet bedwingen, wanneer ze het bericht vernemen.

Er gaat een schok door gereformeerd Nederland. Dr. De Moor dood! Op de tweede synodedag! De naar Assen getrokken journalisten hebben het druk met de berichtgeving over dit sensationele sterfgeval. Maar schande wordt er gesproken over de manier waarop het Algemeen Handelsblad zijn lezers op de hoogte stelt van het overlijden van Dr. De Moor.

In Op den Uitkijk schrijft een diep verontwaardigde Dr. J. Veldkamp:

De stilheid der ontroering, in wijden kring gewekt door de plotselinge ineenstorting van deze schijnbaar nog zoo krachtige figuur, werd rauw geschonden door de schandelijke lastertaal van een bericht in hetHandelsblad, als zou de slag, die den eik velde, zijn toegebracht door de leden der commissie uit de Synode, wier voorzitter hij was, en wier heftigheden hij niet zou hebben kunnen beheerschen. Het Handelsbladheeft zijn leedwezen betuigd over het leugenbericht. Dat was ook wel het minste wat men doen kon.

De synode vergadert voort. Vrijwel ononderbroken blijven de deuren gesloten, een geheimzinnigheid, die wrevel wekt in het land. Dr. Geelkerken wordt verhoord. Gemeenteleden uit Amsterdam worden verhoord. In de wandelgangen gaat het gerucht dat de synode onder de indruk is van de klacht van een eenvoudige, aan de Amsterdamse Overtoom wonende slager, dat de preken van Dr. Geelkerken z'n huisvaderlijk gezag hebben aangetast.

De spanning blijft er in. Zullen de broeders brokken maken? Of zullen ze wijzer zijn?

Dr. Geelkerken denkt dat het wel mee zal vallen wanneer even voor zijn vertrek synodepraeses Ds. K. Fernhout Mzn (die hem 5 februari 1911 te Epe in het ambt bevestigde) op hem komt toelopen, hem een schouderklop geeft en zegt: ‘Ik ben blij, dat je hier geweest bent.’

In de maand maart komt de ontknoping van het drama. Na wekenlang vergaderen beslist de synode dat de slang een ‘zintuiglijk waarneembare werkelijkheid’ is geweest.

Van Dr. Geelkerken wordt geëist dat hij de volgende verklaring zal ondertekenen:

Ondergeteekende, kennis genomen hebbende van de uitspraak der Synode, enz.
verklaart zich aan deze beslissing te conformeeren en het Schriftverhaal Genesis 2 en 3 naar zijn in de uitspraak der Synode aangegeven zin zonder eenig voorbehoud te aanvaarden en ten grondslag te zullen leggen aan wat hij in dezen zal leeren.

Hij krijgt vier dagen bedenktijd.

Zeven dagen verstrijken. Dan komt een weigerend antwoord van Dr. Geelkerken bij de in Assen vergaderende broeders binnen. Ze lezen o.a.:

Gelijk ik reeds meermalen verklaarde, heb ik persoonlijk geen bepaalde exegese betreffende bedoelde punten, en evenmin op zichzelf eenig geloofsbezwaar tegen de onder ons bestaande traditioneele uitlegging daarvan.

Maar Dr. Geelkerken wenst ruimte in de kerk van Christus voor hen, die niet in een echte slang kunnen geloven.....